Proces konstituiranja bošnjačke nacije autonoman je i složen proces, često nasilno usporavan, ali u osnovi neprekinut. Kontinuitet bošnjačkog nacionalnog toka ponekad je prekidan na političkom nivou, ali nikada nije prekinuto njegovo trajanje kao etnosa, društva i kao zajednice. Autonoman i autentičan društveno-povijesni razvoj, uslovljen, prije svega, bosanskim tlom, dominantno slavenskom etničkom strukturom, simbiozom islama i duhovnosti bosanskog srednjovjekovlja, bosanskim jezikom i tradicijom, te islamskom duhovnošću, rezultirao je formiranjem bošnjačke nacije, kao nacionalne zasebnosti sa vlastitim osobenostim a, proizašlim, upravo, iz razvojnih činilaca koji su je uslovili. Ovo su neki od njih, naravno osnovnih, koje je pripremio prof. dr. Adib Đozić, autor knjige „Bošnjačka nacija“
ADIB ĐOZIĆ
Bošnjačka nacija je jedna od društveno-povijesnih datosti, na nacije izdiferenciranog, čovječanstva, koju određuju i karakteriziraju isti oni činioci koji su odredili i ostale nacije svijeta. Promatrana u svjetlu savremenih teorija o naciji i nacionalnom pitanju, bošnjačka nacija, kao dio zajednice nacija svijeta, određena je, prije svega, autentičnim bosanskim činiocima: a) Geografsko-prostornim: Bosnom i Hercegovinom; b) Duhovno-kulturnim: simbiozom islama i duhovnosti bosanskog srednjovjekovlja; c) Bosanskom tradicijom; d) Bosanskim jezikom; e) Zajedništvom povijesne sudbine.
Prateći genezu razvoja bošnjačkog nacionalnog bića, savremene teorije o naciji, ne dovodeći u pitanje bošnjački nacionalni identitet, nisu uvijek i podjednako interpretirale i imenovale ukupnost bošnjačkog povijesno-društvenog sadržaja. Niz specifičnosti međuodnosa pojedinih konstitutivnih činilaca bošnjačke nacije ponekad su različito objašnjavane imenovane. Odgovori na pitanje sadržaja bošnjačkog nacionalnog identiteta nalaze se unutar složenog sklopa geografsko-prostornih, društveno ekonomskih, državno-političkih, etničkih, kulturnih, historijskih, jezičkih tradicijskih, običajnih i duhovno-idejnih međuodnosa, koji su, u zavisnosti od različitih teorijskih promišljanja, znanstveno, različito interpretirani.
- O prvim stanovnicima Bosne i Hercegovine iz paleolitskog doba govore crteži i pronađena oruđa u pećini Badanj kraj Stoca, a koji su, prema procjenama, stari oko 13.000 godina.
- Prvi pisani dokumenti o stanovnicima Bosne vezani su za ilirska plemena Desidijate, Japode i dr. Japodi 171. g. p.n.e. ratuju protiv Rimskog carstva.
- Oko 950. godine u djelu De administranto imperio vizantijski car i pisac Konstantin Porfirogenet piše o zemlji Bosni. To je, do sada, prvi pisani pomen imena Bosna “Horion Bosona”.
- Prvi, po imenu poznati, samostalni politički svjetovni vladar Bosne jeste ban Borić, koji se spominje u vremenu 1154-1164. g.
- Ime Bošnjanin u izvanbosanskim prostorima prvi put se spominje u carskoj tituli Manojla Komnena 1166. godine. U domaćim izvorima prvi put se spominje u Povelji bana Stjepana II Kotromanića 1322. godine.
- Najstariji sačuvani pisani dokument o postojanju bosanske države, pisan bosanskim jezikom, jeste Povelja bana Kulina, napisana Dubrovčanima 1189. godine.
- Prvi poznati bosanski vladar koji je imao svoj grb je ban Matej Ninoslav (1232-1250).
- Dominikanci su 1233. godine preuzeli vršenje inkvizicijske službe u Bosni, po odobrenju pape Grgura IX, sa ciljem suzbijanja učenja Crkve bosanske.
- Prvi put 1291. godine u Bosnu dolaze franjevci, gdje su vremenom postali jedan od vrlo značajnih činilaca etno-političkog, kulturnog i vjerskog života Bosne.
- Crkva bosanska, kao autonomni i autohtoni bosanski duhovno-idejni subjektivitet prvi put se pominje 1323. godine.
- Ban Stjepan II Kotromanić prodao je Dubrovčanima 1333. godine Humsko primorje od Stona do Gruda (u Konavlima) sa poluotokom Pelješcem.
- Prva franjevačka bosanska vikarija osnovana je 1340. godine.
- Od domaćih vladara prvi kovani bosanski novac, koji se nazivao dinarius (dinar), počeo je kovati Stjepan II Kotromanić 1322-1353.
- Prvi bosanski kralj Tvrtko I Kotromanić krunisan je 1377. godine.
- U Bosnu su više puta, prema podacima iz 1387. godine, dolazili “heretici iz Italije” da u Bosni izučavaju heretičku znanost “od učitelja koji tamo borave”.
- Prvi poznati spomen bosanskog jezika nalazi se u jednom notarskom spisu grada Kotora, kada je mletački knez 1436. godine kupio djevojku “bosanskog roda i heretičke vjere, zvanu bosanskim jezikom Djevenu.”
- Prva džamija u Bosni i Hercegovini sagrađena je u Ustikolini 30-ih godina 15. stoljeća.
- Naziv bosansko pismo sreće se prvi put 1530. godine.
- Srednjovjekovna staleška skupština, koja je davala saglasnost na sve važnije odluke vladara, u izvorima se najčešće spominje pod imenom “Stanak sve zemlje Bosne,” ali i “Sva Bosna,” “Sav rusag bosanski.”
- Srednjovjekovni naziv Hum, dio srednjovjekovne bosanske države, od 1448. godine po tituli hercega Stjepana Kosače, nazvan je Hercegovom zemljom, to jest Hercegovinom.
- Početkom maja 1463. godine, sultan Mehmed II Fatih je sa velikom vojskom prešao Drinu, gdje su mu se, bez ikakvog otpora, predali bosanski knezovi Pavlovići i Kovačevići.
- Sultan Mehmed II Fatih izdao je 28. 5. 1464. godine Ahdnamu bosanskim franjevcima, kojom im jamči, uz pismenu “obavezu”, mir i slobodu vjeroispovijesti.
- Stjepan Vukčič Kosača umro je 3. 6. 1466. godine. Njegov sin je prvi paša Hercegovine, poznat pod imenom Ahmed-paša Hercegović.
- Prvi, po vremenu i ugledu, značajan filozof, skolastik i teolog Bosanac je Juraj Dragišić, rodom iz Srebrenice (1450-1520).
- Prvi osmanski popis stanovništva Bosanskog sandžaka izvršen je 1469. godine.
- U Goraždu je u crkvi svetog Đorđa, koju je sagradio 1446. godine herceg Stjepan Kosača, počela sa radom prva štamparija u Bosni i Heregovini 1519. godine.
- Gazi Husrev-begova medresa osnovana je u Sarajevu 8. 1. 1537. g.
- Nakon izgona iz Španije, prvi Jevreji dolaze u Sarajevo 1541. godine, stalno se nastanjuju u Bosni od 1565. godine.
- Prvi pravoslavni manastir, sagrađen u Bosni uz dozvolu osmanskih vlasti, podignut je u Papraći kod Zvornika 1547. godine.
- Mehmed-paša Sokolović imenovan je velikim vezirom 2.1. 1565. godine.
- Najstariji do sada sačuvani putopis na hadž napisao je 1616 . h. Jusuf Livnjak.
- Hasan Kjafija Pruščak, najpoznatiji i najprevođeniji znanstvenik Bošnjak, koji je pisao na orijentalnim jezicima, umro je 1616 . godine. Napisao je 17 djela iz raznih oblasti društvenih znanosti: filozofije, logike, sociologije, teologije, prava, historije i lingvistike.
- Muhamed Hevaji Uskufi 1631. godine piše prvi tursko-bosanski rječnik u stihovima Maqb li rif, poznatiji pod imenom Potur šahidija.
- Eugen Savojski, prilikom upada u Bosnu 23/24. X. 1697. godine je spalio Sarajevo i sa sobom u izgnanstvo odveo mnogo stanovnika katoličke vjere.
- Mirovnim ugovorom, potpisanim između članica Svete lige i Osmanskog carstva u Sremskim Karlovcima 26. januara 1699. godine, nakon Bečkog rata, utvrđene su i međunarodno priznate sjeverne i sjeverozapadne granice Bosne i Hercegovine, koje su identične sadašnjim granicama.
- Boj pod Banjom Lukom 1737. godine prvi je samosvjesni i samoorganizirani primjer bošnjačke odbrane Bosne.
- Prva Povijest Bosne na turskom jeziku štampana je 3. 1. 1741. godine u Istanbulu.
- Hasanaginica je prva bošnjačka narodna pjesma ponuđena evropskoj kulturi 1774. godine prijevodom na italijanski jezik i 1789. godine Geteovim prijevodom na njemački jezik.
- Jedina Bošnjakinja alhamijado pjesnik je Umihana Čuvidina, rođena 1794. godine u Sarajevu.
- Husein-kapetan Gradaščević 1831. godine Autonomnim pokretom postavlja pitanje legitimiteta osmanske vlasti u Bosni.
- Mostar je 1833. godine postao službeno sjedište Hercegovačkog sandžaka. Do tada je to bila Foča.
- Mehmed Šakir Kurtčehajić, rođen 1844. godine u Bijelom Polju, prvi je bošnjački novinar. Početkom 1868. godine, bio je urednik zvaničnog lista Bosna.
- U Sarajevu je 16. 5. 1866. godine izašao prvi broj službenog lista Bosna, koji pokreće Vilajetska štamparija. Štampan je bosanskim jezikom, sa dva pisma, ćirilicom i arebicom.
- Prvi udžbenik, štampan u Vilajetskoj štampariji, objavljen je pod naslovom Bukvar za osnovne škole u Vilajetu bosanskom (1867). Prva čitanka za osnovne škole u Vilajetu bosanskom objavljena je u Sarajevu 1868. godine. Oba ova udžbenika štampana su o trošku Vilajetske štamparije ćirilicom i namijenjena su nastavi u srpskim školama u Bosni.
- Safvet-beg Bašagić, rođen 1870. godine u Nevesinju, jedan je od najistaknutijih Bošnjaka u posljednjih 200 godina. Daroviti je pjesnik i književnik, historičar, prevodilac i pisac tekstova vjerskog sadržaja, istinski rodoljub i politički prvak. Od pobožnih spjevova najvažniji je Mevlud koji je doživio mnogo izdanja i postao svojinom cijelog bošnjačkog naroda.
- Jedini šejhul-islam Bošnjak h. Mehmed Refik-ef. Hadžiabdić rođen je u Rogatici, a umro u Istanbulu 20. 4. 1871. godine.
- Prva knjiga štampana arebicom u Bosni i Hercegovini 1875. god. je Ilmihal Sehletul-vasūl, autora Omera Hume.
- Učesnici Berlinskog kongresa (13. 7. – 13. 8. 1878.) povjerili su mandat Austrougarskoj monarhiji da u Bosni i Hercegovini uspostavi okupacionu upravu.
- Prva bosanskohercegovačka poštanska marka izdata je 1. jula 1879. godine.
- Prvi reisu-l-ulema u Bosni i Hercegovini Mustafa Hilmi Hadžiomerović imenovan je 17. 10. 1882. godine.
- Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak je prvi Bošnjak koji je svoj rad Risalei ahlak objavio na latinici 1883. godine, umjesto do tada tradicionalnih arebice i ćirilice.
- Prvi list Bošnjaka Vatan za vrijeme austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini izašao je 12. 9. 1884. godine.
- U Sarajevu je 1. 2. 1888. godine osnovan Zemaljski muzej.
- Prvo bošnjačko društvo u Bosni i Hercegovini Sarajevska čitaonica osnovano je 1888. godine.
- Prvi broj lista Bošnjak štampan je 2. jula 1891. godine. List je izlazio skoro 20 godina.
- Prvi Bošnjak koji je stekao titulu doktora znanosti je Ahmed-beg Defterdarević iz Trebinja. On je na čast doktora pravnih znanosti promoviran na Bečkom sveučilištu 1898. godine.
- Velika gimnazija u Tuzli osnovana je septembra 1899. godine.
- Prvi bošnjački književni list pisan latinicom Behar pokrenut je 1900. godine.
- Bošnjačko humanitarno i kulturno-prosvjetno društvo Gajret osnovano je 1903. godine.
- Ševala Iblizović – Zildžić prva je Bošnjakinja liječnica, rođena 1903. godine.
- Prva politička stranka Bošnjaka utemeljena je 3. 11. 1906. godine, a zvala se Muslimanska narodna organizacija (MNO).
- Aneksija Bosne i Hercegovine provedena je 5. oktobra 1908. godine.
- Usvajanjem Statuta za autonomnu upravu islamskih vjerskih i vjersko-mearifskih poslova u Bosni i Hercegovini 15. 4. 1909. godine završen je desetogodišnji period autonomne borbe Bošnjaka za vjersku i vakufsko-mearifsku autonomiju.
- Ustav (Zemaljski štatut) Bosne i Hercegovine donesen je 20. 2. 1910. godine i u politički život uveden Zemaljski sabor.
- U Arapuši kod Bosanske Krupe 28. 12. 1870. god. rođen je h. Džemaludin Čaušević, reisu-l-ulema Bosne i Hercegovine od 1913. do 1931. godine. Pripadao je reformističkom dijelu bošnjačke inteligencije i bio je neosporni duhovni vođa Bošnjaka svoga vremena.
- Prvi predsjednik bosanskog Zemaljskog sabora bio je Ali-beg Firdus, rođen u Livnu 1862. godine.
- U Sarajevu je 1913. godine osnovano muslimansko dobrotvorno društvo Merhamet.
- Odlukom Glavnog odbora Narodnog vijeća, izrazito srpskog sastava, od 1. 11. 1918. godine Bosna i Hercegovina uključene su u sastav KSHS.
- Naredbom regenta Aleksandra Karađorđevića 31. 1. 1919. godine Narodna vlada Bosne i Hercegovine preimenovana je u Zemaljsku vladu.
- Jugoslovenska muslimanska organizacija osnovana je 16. 2. 1919. godine. Za pvog predsjednika izabran je hadži hafiz Ibrahim Maglajlić, muftija iz Tuzle.
- Sarajevska filharmonija osnovana je jula 1923. godine.
- U noći između 9. i 10. novembra 1924. godine pošlo je oko 2000 naoružanih Crnogoraca na Šahoviće i Pavino Polje, gdje su pobili i poklali oko 600 Bošnjaka – žena, djece i odraslih.
- Prvi Bošnjak akademik je Hamdija Kreševljaković. On je u Zagrebu 30. juna 1939. izabran za dopisnog člana Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti.
- Odlukom Bečke ministarske konferencije 20/21. aprila 1941. godine BiH je uključena u NDH.
- Na prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 1943. izražena je zajednička volja svih bosanskohercegovačkih naroda i donesena odluka da se BiH konstituira kao posebna federalna jedinica u okviru nove demokratske i federativne Jugoslavije.
- U Sarajevu je 22. 5. 1945. godine osnovan Glavni odbor Muslimana BiH, a u jesen iste godine osnovano je bošnjačko kulturno-prosvjetno društvo Preporod. (1947. godine raspušten je Glavni odbor Muslimana, a 1949. ugašen je rad Preporoda).
- Prvo zasjedanje Ustavotvorne skupštine NRBiH počelo je 11.11. 1946. g. Ona je potvrdila sve odluke 2. zasjedanja ZAVNOBiH-a.
- Ustavotvorna skupština NRBiH je na sjednicama 28-31.12. 1946. godine usvojila i proglasila prvi Ustav NRBiH. BiH je njime definirana kao “narodna država republikanskog oblika.”
- Prva skupština Univerziteta u Sarajevu održana je 2. 12. 1949. godine.
- Naučno društvo Republike Bosne i Hercegovine, preteča današnje Akademije nauka i umjetnosti BiH, osnovano je 1952. godine.
- U osnovnim načelima Ustava SRBiH 1963. godine etnička posebnost Bošnjaka izražava se tako da se oni pišu velikim početnim slovom M, kao Muslimani, a ne muslimani.
- U februaru 1968. godine, u zaključcima 17. sjednice CKSKBiH izričito se kaže i potvrđuje da su “Muslimani (Bošnjaci, op. A.Đ.) poseban narod.”
- Tek popisom stanovništva 1971. godine Bošnjaci se u nacionalnom smislu imenuju i izjašnjavaju kao “Muslimani.”
- Prvi slobodni višestranački izbori u BiH održani su u novembru 1991. godine.
- Skupština SRBiH, na zajedničkoj sjednici vijeća, održanoj 24. i 25. januara 1992. godine donijela je Odluku o raspisivanju referenduma za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine.
- Na referendumu, održanom 29. 2. i 1. 3. 1992. godine, građani Bosne i Hercegovine izjasnili su se za samostalnu, nezavisnu i suverenu državu.
- Evropska zajednica priznala je 6. 4. 1992. godine državno-pravni subjektivitet Republike Bosne i Hercegovine. Istog dana je počela srpsko-crnogorska agresija na Bosnu i Hercegovinu.
- Armija Republike Bosne i Hercegovine formirana je 15. 4. 1992. godine.
- Sa agresorskih položaja iznad Sarajeva 25/26. 8. 1992. godine, zapaljena je Nacionalna i univerzitetska biblioteka BiH (Vijećnica).
- Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija Rezolucijom broj 752 od 18. maja 1992. godine, utvrđuje činjenicu agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu.
- Republika Bosna i Hercegovina primljena je 21. 5. 1992. godine u članstvo Ujedinjenih nacija, na osnovu Rezolucije 755.
- Odlukom Drugog bošnjačkog sabora, održanog u Sarajevu 28. 9. 1993. godine, Bošnjacima je vraćeno njihovo historijsko nacionalno ime.
- Savjet bezbjednosti 16. 4. 1993. godine usvojilo je Rezoluciju br. 819 o proglašenju Srebrenice za “zaštićenu zonu,” čime je ovo područje stavljeno pod izravnu vojnu kontrolu UN-a.
- Vojska RS-a u periodu od 11. 7. do 16. 7. 1995. god. u zaštićenoj zoni Srebrenica, izvršila je zločin genocida, ubivši preko 8.000 bošnjačkih civila, starosti od 12 do 75 godina.
- Dejtonski mirovni sporazum parafiran je u Dejtonu 21.11.1995. godine, a potpisan u Parizu 14. 12. 1995. godine.
- Ustav države Bosne i Hercegovine, na osnovu odredbe i Dejtonskog mirovnog sporazuma, potpisan je 14. 12. 1995. godine.
- U Potočarima kod Srebrenice 31. 3. 2003. godine prvi je dan ukopa žrtava genocida izvršenog nad Bošnjacima Srebrenice jula 1995. godine
Ilustracija: Omar Krasnić
Autor: Adib Đozić
Komentari